گسترش روزافزون پژوهشهای بین رشتهای در قلمرو علوم زیستی و روانی، ضرورت پرداختن به نظریه هایی با مبانی زیستی را دو چندان می کند. اخیراً مدلی بر مبنای بنیادهای سرشتی شخصیت تحت عنوان مدل ترکیبی سرشت عاطفی و هیجانی (AFECT) با قدرت تبیین بسیاری از اختلالهای روانی مطرح شده است. این مدل، مدلی منسجم بوده و دربرگیرندهی مفاهیم سرشت عاطفی و هیجانی میباشد. در این مدل، سرشت هیجانی در 6 بعد اراده، خشم، بازداری، حساسیت، مقابله و کنترل بیان گردیده است که هر یک از این ابعاد به دو بخش تقسیم شده و در نهایت 12 بعد عاطفی را شکل می دهند که عبارتند از: افسردگی، اضطراب، بی تفاوتی، وسواس، ادواریخویی، ملالت، تحریکپذیری، اراده، بازداریزدایی، هیجانزدگی و سرخوشی. با توجه به جامعیت این مدل و فقدان پژوهش در این زمینه در ایران، مطالعه حاضر با هدف بررسی روایی و پایایی مقیاس AFECT و ارزیابی توان این مدل در پیش بینی علائم اختلالهای فوبی خاص، وحشتزدگی، اختلال اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا انجام گرفت.
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان بودند که از جامعه فوق، نمونه ای شامل 400 نفر به صورت نمونه گیری خوشهای طبقهای از بین کلیه دانشکده های دانشگاه مذکور انتخاب شدند. داده های مطالعه حاضر با بهره گرفتن از مقیاس AFECTS، پرسشنامه جدول زمینه یابی ترس، مقیاس تجدید نظر شده حساسیت اضطرابی و پرسشنامه نگرانی ایالت پن گردآوری شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردید. نتایج حاصل از بررسی ساختار عاملی مقیاس AFECT نشان داد که این مقیاس از قابلیت خوبی برای شناسایی ابعاد هیجانی و عاطفی شخصیت در دانشجویان برخوردار میباشد و یافته ها نشانگر قابل قبول بودن مؤلفه های روانسنجی آن بودند. نتایج به دست آمده از آزمون همبستگی نشان داد که بین ابعاد هیجانی و عاطفی مدل AFECT و اختلالهای مذکور رابطه معناداری وجود دارد. نتایج به دست آمده از آزمون رگرسیون چندمتغیره حاکی از آن بود که ابعاد هیجانی حساسیت و ترس و ابعاد عاطفی اضطراب و هیجانزدگی توانستند تا علائم اختلال فوبی خاص را به صورت معنادار پیش بینی کنند. در اختلال وحشتزدگی، ابعاد هیجانی اراده و حساسیت و ابعاد عاطفی اضطراب، بی تفاوتی، تغییرپذیری و بازداریزدایی قادر به پیش بینی علائم این اختلال بودند. سرشت اراده، خشم و حساسیت در بعد هیجانی و سرشت اضطراب، سرحالی و هیجانزدگی در بعد عاطفی توانستند علائم اختلال اضطراب فراگیر را پیش بینی کنند. در اختلال اضطراب اجتماعی نیز اراده، حساسیت و ترس در بعد هیجانی و در بعد عاطفی اضطراب و هیجانزدگی توانستند علائم اختلال مذکور را پیش بینی نمایند. در اختلال آگورافوبیا هیچ یک از ابعاد هیجانی توان پیش بینی علائم این اختلال را نداشتند و در بعد عاطفی سرشت اضطراب و تغییرپذیری توانستند علائم اختلال آگورافوبیا را پیش بینی کنند. همچنین مدل معادلات ساختاری در مورد هر اختلال، علاوه بر ابعاد به دست آمده در رگرسیون ابعاد دیگری را نیز نشان داد. این یافته ها میتوانند در هر دو زمینه پژوهشی و بالینی مورد استفاده قرار گیرند.
واژگان کلیدی: مدل ترکیبی سرشت عاطفی و هیجانی، اختلال فوبی خاص، وحشتزدگی، اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی، آگورافوبیا
قش مدل ترکیبی سرشت عاطفی